โรงแรมไส้เดือนในประเทศเนเธอร์แลนด์ ปุ๋ยหมักชุมชนที่มีไส้เดือนเป็นพนักงานประจำ และมีเศษอาหารของคุณเป็นแขก

โรงแรมไส้เดือนคืออะไร

โรงแรมไส้เดือน คือ ที่ทำปุ๋ยหมักที่มีความสูงถึง 2 เมตร

เป็นบ้านของไส้เดือนพันธุ์ Tiger worm, earthworms, และ red dung worms

และสามารถรองรับเศษอาหารได้ 1,500 ครัวเรือน (นี่แค่ในอัมสเตอร์ดัมนะ!)

โรงแรมไส้เดือนสามารถผลิตสารปรับปรุงดินหรือปุ๋ยได้ภายใต้สภาวะที่เหมาะสม และเอาไปใส่ในสวนบ้านใครก็ได้ตามใจชอบ

คนในชุมชนจะจัดการและดูแลโรงแรมนี้ด้วยกัน ช่วยกันบำรุงรักษา จากนั้นก็แบ่งปุ๋ยที่ได้ออกไปใช้ เป็นโอกาสเล็กๆ ที่คนในพื้นที่จะได้พบปะพูดคุยและได้ทำอะไรดีๆ เพื่อสิ่งแวดล้อมร่วมกัน

DutchReview ได้พูดคุยกับ Arie Machwerks Van Ziel, สถาปนิกและผู้ทำปุ๋ยหมักจาก Wormenhotels

เขาอธิบายว่า โรงแรมไส้เดือนแต่ละแห่งไม่ได้ออกแบบทีเดียวแล้วเอาไปติดตั้งทุกที่เหมือนๆ กันหมด แต่มีลักษณะต่างกันไป ทั้งรูปร่างและขนาด สิ่งที่มีเหมือนกันก็คือ ทั้งหมดนี้อยู่ในการดูแลของเทศบาลเมืองอัมสเตอร์ดัม โรงแรมไส้เดือนมีโครงสร้างทรงระฆังคว่ำหน้าตาคล้ายรังผึ้งขนาดใหญ่ ทำจากวัสดุที่ทนทานอย่าง ecoboard ซึ่งออกแบบให้ดูสะดุดตา ดึงดูดให้เราเริ่มบทสนทนากับเพื่อนบ้าน หรือคนที่เดินผ่านไปมา

โรงแรมไส้เดือน พนักงาน (ไส้เดือน) แขก (เศษอาหาร) และคนในชุมชน ภาพจาก Wormenhotels

จริงอยู่ที่กองปุ๋ยหมักแบบปิดนี้จะมีรูปลักษณ์ที่ดูน่าตื่นตาตื่นใจแต่ก็อย่าลืมว่าถังพลาสติกเก่าๆ ก็สามารถใช้จัดการกับขยะอินทรีย์ได้เหมือนกัน จริงๆ แล้วสิ่งที่ต้องใส่ใจก็คือ การดูแลให้ไส้เดือนไม่หลุดออกมาและป้องกันแมลงหรือศัตรูพืชให้หาทางเข้าไปไม่ได้ บวกกับการหาจุดสมดุลของความชื้น มีอากาศที่ถ่ายเทและมีสารคาร์บอนต่างๆ ในปริมาณที่พอดี รักษาความมืดและอุณหภูมิที่เหมาะสมไว้ได้ (5-25 องศาเซลเซียส) ผลลัพธ์ที่จะได้จากการใส่ใจองค์ประกอบต่างๆ นี้อย่างละเอียด คือ ปุ๋ยหมักของคุณจะไม่ส่งกลิ่นเหม็นและไม่มีสัตว์มารบกวนเลย

พวกเขาเริ่มโครงการนี้ในเมืองหลวงได้อย่างไร

น่าเสียดายที่การแยกขยะอินทรีย์ยังไม่ได้เป็นมาตรฐานทั่วไปในจัดเก็บขยะในเนเธอร์แลนด์

จึงมีขยะอินทรีย์มากมายที่ถูกทิ้งเป็นอยู่ทุกวัน

จุดเริ่มต้นของโรงแรมไส้เดือนมาจากสมาชิกในชุมชนและหน่วยงานรัฐที่พยายามจะชูปัญหานี้ขึ้นมา

โรงแรมไส้เดือนกลายเป็นที่รู้จักอย่างรวดเร็วและหลังจากนั้นพัฒนาเป็นโครงการระดับชุมชนเมืองของเทศบาล

ภาพจากหนังสือชื่อ Community-Scale Composting Systems ใน Google Books

Van Ziel กล่าวว่าโครงการนี้ได้แรงบันดาลใจมาจากหนังสือในอเมริกา Community-Scale Composting Systems (กระบวนการการทำปุ๋ยหมักระดับชุมชน) หนังสือเล่มนี้ให้ความสำคัญกับการสร้างวงจรของอาหารที่ครบทั้งวงจร (ทุกอย่างกลับไปเป็นอาหาร ไม่มีอะไรเหลือทิ้ง) และกล่าวถึงชุมชนกว่า 250 แห่งที่ทำโครงการจัดการขยะอินทรีย์ทั่วอเมริกา เมื่อได้เห็นตัวอย่างที่ทำได้จริง Van Ziel จึงวาดฝันไว้ว่าจะเห็นเศษอาหารของชาวเมืองอัมสเตอร์ดัมทั้งหมดกลายไปเป็นดินได้ภายใน 10 ปีนี้ ไม่ใช่ด้วยการสร้างโรงแรมไส้เดือนอย่างเดียว แต่ด้วยความพยายามและความร่วมมือกันของคนทั้งเมือง

ต่อไประบบจัดการขยะอินทรีย์ในอนาคตจะมีถังเก็บขยะขนาดใหญ่ใต้ดิน คล้ายๆ กับถังรีไซเคิลและถังทั่วไปที่มีอยู่ตอนนี้ และการเก็บขนก็จะง่ายดายเพราะมีไส้เดือนช่วยย่อยเศษอาหารไปส่วนหนึ่งแล้วทำให้ไม่ต้องการรถขยะหลายคันมาขนไปจัดการต่อ

เมื่อมีโครงสร้างพร้อมประชาชนก็ให้ความร่วมมือมากขึ้น

ในเดือนมีนาคม 2564 มีโรงแรมไส้เดือนกระจายอยู่ทั่วอัมสเตอร์ดัมประมาณ 200 จุด คนให้ความสนใจล้นหลามและเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็วจนเทศบาลเมืองมีปัญหาในการตอบสนองความต้องการของคนในชุมชนที่จะใช้โรงแรมไส้เดือนอีก 300 กว่าจุดที่กำลังรอการดำเนินการสร้างอยู่ แต่โชคดีที่โรงแรมไส้เดือน 1 แห่งสามารถรองรับการใช้งานจาก 30 ครัวเรือนได้สบายๆ เพราะฉะนั้นคุณแค่ต้องหาจุดที่อยู่ใกล้บ้านคุณที่สุด

แผนที่จุดตั้งโรงแรมไส้เดือนในเมืองอัมสเตอร์ดัม ภาพจาก City of Amsterdam Interactive Map

นอกจากนี้ความต้องการในเมืองอื่นๆ ก็เพิ่มมากขึ้นเรื่อยๆ ไม่ใช่แค่ที่อัมสเตอร์ดัมและร็อตเตอร์ดัม แต่อีก 11 เมือง อย่างกรุงเฮก , ไอนด์โฮเฟ่น (Eindhoven) และฮาร์เลม (Haarlem) ก็เริ่มลงทุนกับการสร้างโรงแรมไส้เดือนแบบนี้ขึ้นมา

โรงแรมไส้เดือนทำงานอย่างไร

คนในพื้นที่แวะมาทิ้งขยะอินทรีย์ที่โรงแรมไส้เดือน จากนั้นพนักงานไส้เดือนกว่า 100 ชีวิตก็จะกินและอึ เปลี่ยนเศษอาหารให้กลายเป็น vermicompost หรือ ปุ๋ยหมักมูลไส้เดือน ทิ้งไว้อย่างน้อย 6 เดือนก็สามารถเก็บปุ๋ยได้ หลังจากนั้นปุ๋ยก็พร้อมที่จะนำไปผสมกับดิน นำใส่ไปในสวนของคุณได้เลย

เทศบาลสื่อสารให้ประชาชนเข้าใจว่าใส่อะไรลงไปในโรงแรมไส้เดือนได้บ้าง

หน้าต่างของโรงแรมไส้เดือนและเศษอาหารหลังครัวที่เป็นตัวอย่างสิ่งที่ใส่ได้ในโรงแรมนี้ ภาพจาก Compostier และ Wormenhotels

สิ่งที่ใส่ได้

เศษอาหารหลังครัวที่ยังไม่ถูกปรุงสุกเช่น เปลือกผักและผลไม้ต่างๆ (หั่นเป็นชิ้นเล็กๆ)
ถุงชา (ที่ไม่ใช่พลาสติก)
กากกาแฟ
เปลือกไข่

สิ่งที่ใส่ไม่ได้

เนื้อสัตว์
เส้นพาสต้า
ขนมปัง
น้ำมัน หรือ ซอสต่างๆ
เศษอาหารปรุงสุก
อึหมาแมวและสัตว์เลี้ยงต่างๆ
เศษขยะจากสวน
เศษดอกไม้ (แต่ถ้าเป็นดอกไม้จากสวนของคุณเองก็ให้ใส่ลงไปได้)

วิธีทำปุ๋ยคือ เทสิ่งที่ใส่ได้ลงไปรวมกับไส้เดือน บวกกับเบดดิ้ง (ฟาง เศษหนังสือพิมพ์ ขี้เลื่อย มูลวัว หรือ ใบไม้แห้ง) และสิ่งมีชีวิตขนาดจิ๋ว (ตัวปุ๋ยเองที่มี micro-organisms อย่างราและแบคทีเรียต่างๆ ปนๆ กันอยู่) ด้วยส่วนประกอบทั้งหมดนี้ มันก็สร้างคาร์บอนขึ้นมา ซึ่งเป็นปัจจัยสำคัญในกระบวนการย่อยสลายตามธรรมชาติทั้งหมดนี้เป็นความรู้ที่ลึกมาก จริงๆ แล้วถ้าพูดให้ง่ายๆ ก็คือ แค่สร้างสภาพแวดล้อมที่เหมาะสมให้กับไส้เดือนแล้วพวกมันก็จะทำงานไปได้ด้วยตัวเอง

ประโยชน์ที่ได้คืออะไร

ประโยชน์ในด้านสิ่งแวดล้อมนั้นง่ายและเห็นชัดมาก นั่นก็คือ ช่วยลดขยะ และช่วยปรับปรุงดินให้มีคุณภาพดี

ส่วนประโยชน์ในด้านสังคมก็เห็นผลในวงกว้างไม่แพ้กัน

งานวิจัยบอกว่าประสิทธิภาพของโรงแรมไส้เดือนคือ

โรงแรมไส้เดือนสามารถดึงดูดความสนใจของคนให้เข้าถึงเรื่องการใช้ชีวิตอย่างยั่งยืนและเส้นทางขยะที่งครบวงจรผู้ที่มีส่วนรวมกับโครงการนี้รู้สึกถึงการร่วมมือช่วยเหลือกันมากขึ้นภายในชุมชน
โครงการนี้ช่วยทำให้การว่าจ้างงานในชุมชนเพิ่มขึ้น รวมถึงสร้างงานกับกลุ่มคนในตลาดแรงงานที่มักจะเสียเปรียบในสังคมอยู่บ่อยๆ
โรงแรมไส้เดือนทำให้เทศบาลเห็นแนวทางที่จะจัดระบบการแยกขยะเศษอาหารอย่างเป็นรูปธรรม

และสุดท้ายคือ ผู้คนก็ชอบมันมากๆ

ผู้คนให้ความสนใจกับที่จัดการขยะเศษอาหารใหม่ในชุมชน ภาพจาก DUTCHREVIEW

อยากมีส่วนร่วมต้องทำอย่างไร

ถ้าคุณอยู่ที่ประเทศเนเธอร์แลนด์แล้วสนใจอยากจะใช้บริการโรงแรมไส้เดือน ลองเข้าไปดูแผนที่นี้ Map นอกจากจะเห็นที่ตั้งของโรงแรมไส้เดือนแต่ละที่แล้วยังมีช่องทางติดต่อระบุไว้เผื่อให้คุณอีเมลไปถามรายละเอียดต่อ

หรือถ้ารู้สึกว่าอยากลงมือลงแรงสร้างโรงแรมไส้เดือนขึ้นมาด้วยตัวเองเลย Le Compostier (รายละเอียดในบล็อกเป็นภาษาดัชต์) ก็มีพิมพ์เขียวแนะนำวิธีประกอบ DIY Kit ให้เอาไปใช้สร้างที่บ้านตัวเองได้ และถ้าใครคิดว่าโรงแรมไส้เดือนมันล้ำไป หรือไม่เหมาะกับบ้านตัวเอง บล็อกนี้เขาก็มีแนะขั้นตอนการเลี้ยงไส้เดือนในถังพลาสติกที่ใช้แล้วด้วย (ภาษาอังกฤษ) ตามไปอ่านกันได้

การเลี้ยงไส้เดือนในถังพลาสติกที่ใช้แล้ว ภาพจาก Compostier

เคล็ดลับข้อหนึ่งจาก Van Ziel สำหรับนักทำปุ๋ยหมักมือสมัครเล่นก็คือ “แค่เริ่มลงมือทำ”

เขากล่าวว่า “คนชอบกลัวว่ามันจะไปไม่รอด แต่บางครั้งธรรมชาติก็สามารถจัดการและดูแลคุณได้อย่างน่าพิศวงนะ แค่คุณเริ่มแยกขยะอินทรีย์ของคุณไว้ด้วยกัน มันก็จะเริ่มย่อยสลายด้วยตัวมันเองแล้ว มันเป็นกระบวนการที่ใช้ระยะเวลา เพราะฉะนั้นระหว่างทางที่ทำคุณก็ค่อยๆ ปรับค่อยๆ เปลี่ยนไปได้”

เพราะฉะนั้น เพื่อไม่ให้เป็นการเสียเวลาถ้าใครยังไม่มีการทำปุ๋ยหมักเพื่อย่อยเศษอาหารที่บ้าน เริ่มตอนนี้ได้เลย!

ถ้ายังไม่แน่ใจว่าจะทำปุ๋ยหมักด้วยไส้เดือนดีไหม ลองอ่านวิธีการทำปุ๋ยหมักในกล่องกระดาษลังที่ได้มาจากการสั่งของออนไลน์ก่อนได้ ทดลองทำโดยผู้จัดการโครงการ Chula Zero Wasteเองเลย ลองเริ่มใช้ของที่มีรอบตัวอย่างนี้ก่อนแล้วค่อยขยับปรับเปลี่ยนตามที่เราถนัด

แต่ก่อนจะจากกัน ก็อดสงสัยไม่ได้ว่าในไทยเรา หรือในเมืองใหญ่ๆ อย่างกรุงเทพ จะมีโอกาสได้เห็นรัฐริเริ่มโครงการจัดการขยะชุมชนที่ต้นทางแบบนี้ทันช่วงชีวิตเรารึเปล่านะ…

แปลจาก DUTCHREVIEW – Worm hotels in the Netherlands: an eco-friendly approach to community building

เขียนโดย BRIN ANDREWS

ภาพจาก DUTCHREVIEW, Compostier, City of Amsterdam Interactive Map, Wormenhotels

เรียบเรียงโดย ปวิตรา ชำนาญโรจน์